In het erfrecht is de langstlevende echtgenoot de eerstaangewezen erfgenaam. De kinderen krijgen voor hun erfdeel een vordering op de langstlevende. Dat erfdeel kan pas na overlijden van de langstlevende echtgenoot aan de kinderen toekomen. De vordering wordt dan omgezet in erfenis. Hiervan kan worden afgeweken via een testament. In dat testament zou geregeld kunnen worden dat de kinderen de eigen woning van de overledene erven, onder de voorwaarde dat de langstlevende echtgenoot er in kan blijven wonen. Dit is een voorbeeld van een vruchtgebruik-testament. Onder het oude erfrecht zijn veel vruchtgebruiktestamenten gemaakt. Meestal met de bedoeling om de langstlevende ouder het vruchtgebruik te geven van de eigen woning en soms ook het overige vermogen. Alle testamenten die gemaakt zijn onder het oude erfrecht worden gerespecteerd onder het nieuwe erfrecht.
Vruchtgebruik
Vruchtgebruik wil zeggen dat iemand de opbrengsten van een vermogen kan genieten, terwijl de eigendom van dat vermogen bij anderen behoort. De genieter van de opbrengsten wordt vruchtgebruiker genoemd. De eigenaar van het vermogen heet dan bloot eigenaar.
Het vruchtgebruiktestament
Er zijn verschillende soorten vruchtgebruiktestamenten. De basis daarvan is meestal dat de langstlevende het vruchtgebruik krijgt van de nalatenschap of van een deel daarvan.
Veel voorkomend is dat de kinderen als enige erfgenamen zijn aangewezen onder de last van het vruchtgebruik. De kinderen krijgen dan goederen en andere bestanddelen van de nalatenschap in eigendom. Zij zijn daarvan dan bloot eigenaar.
De erfbelasting bij vruchtgebruik
Een vruchtgebruik-testament veroorzaakt een belangrijk. Het voordeel is dat de eventuele waardegroei van de goederen vanaf het overlijden van de eerststervende aan de kinderen ten goede komt. Deze toekomstige waardestijging is daarom op het moment van overlijden aan erfbelasting onderworpen.
Een vruchtgebruik vervalt automatisch als de langstlevende overlijdt. Dan krijgen de kinderen de volledige eigendom en komt heffing van erfbelasting aan de orde.
Een bijzondere variant van het vruchtgebruik-testament is het 'Ik-vader-testament'. Bij dit testament krijgen de kinderen en de langstlevende allen een gelijk deel. Vervolgens vindt een herverdeling plaats zodanig dat de langstlevende en de kinderen allen in dezelfde tariefschijf voor de belastingheffing vallen.
Deze 'verdeling' moet optimaal zijn. Het deel van de langstlevende dat in dezelfde tariefschijf valt wordt vervolgens toegerekend aan de kinderen. Althans voor zover de kinderen daarmee niet in een hoger tarief terechtkomen. Gevolg van dit alles is dat er per saldo hetzelfde bedrag aan erfbelasting wordt betaald, maar dat de kinderen een groter deel van de nalatenschap krijgen. Over dat extra deel behoeven zij bij overlijden van de langstlevende geen erfbelasting meer te betalen. De langstlevende krijgt zijn of haar deel uitgekeerd in de vorm van een vruchtgebruik.
Deze testamentvorm is zuiver fiscaal en beoogt niet de langstlevende te verzorgen.
De gevolgen voor de inkomstenbelasting
De vruchtgebruiksituatie heeft gevolgen voor de inkomstenbelasting. De kinderen moeten de waarde van de blote eigendom aangeven voor de vermogensrendementsheffing in box 3.
Bij de langstlevende wordt de waarde van het vruchtgebruik in aanmerking genomen in box 3, met uitzondering van het vruchtgebruik op de eigen woning. Die eigen woning wordt door de vruchtgebruiker opgenomen in box 1.
Berekening van de waarde
De berekening van de waarde van het vruchtgebruik en van de bloot eigendom is vrij ingewikkeld. Die waarde is onder meer afhankelijk van de leeftijd van de vruchtgebruiker. Zo'n berekening kunnen we bij Beeldrijk maken. Die berekening kan dan worden gebruikt voor de belastingaangiften van zowel de vruchtgebruiker alsook de bloot eigenaar.
